Қазақстанда бүгінгі таңда өнермен кім шындап қызығады? Жаңа типтегі музей мен көрме келушілері қандай? Сондай-ақ, мәдени кеңістіктер тек ұлттық дамудың міндетті атрибуты емес, жанданған, ашық форматтағы орталыққа айналуда ма?

Соңғы жылдары Қазақстанда мәдени ортада айтарлықтай жаңарулар байқалады: «Музей түні», тақырыптық фестивальдер, заманауи өнер жәрмеңкелері, сандық инсталляциялар және суретшілер мен брендтер арасындағы бірлескен жобалар өтуде. Алайда көкейде бір сұрақ қалады: іс-шаралардың нақты аудиториясы кім?

Музейлер мен галереялар қазір «шаң басқан залдар» мен үнсіз күзетшілердің орны ретінде қабылданбайды. Бірақ бұл бүгінгі көрерменді тарту үшін жеткілікті ме?

Мысалы, 2015 жылдан бастап Қазақстанның Ұлттық музейі «Музей түні» шарасын өткізуде, мұнда өнер сүйер қауым залдарды аралап, экскурсия жетекшісінің көмегімен елдің тарихымен таныса алады.

Бүгінгі таңда музейде түрлі аудиторияны көруге болады: 18–25 жас аралығындағы жастар, олар Instagram мен TikTok контенті үшін келеді, сирек жағдайда экспонаттардың жазбаларын оқып түсінеді, бірақ сол арқылы өнерді кең аудитория үшін визуалдауда; 30 жастан асқан интеллектуалды топ, оның ішінде журналистер, сәулетшілер, оқытушылар және маркетологтар бар, олар үшін тек экспозициялар ғана емес, терең контекст, кураторлық тәсіл және интерактивті әрекеттестік маңызды.

Музейлерге балаларымен келетін ата-аналардың саны артуда, әсіресе «Музей түні» сияқты іс-шараларда кездестіруге болады. Мұндай шаралар жиі квесттер мен шеберлік сабақтарымен қатар жүреді. Бұл – мәдениетті отбасылық тәрбиенің құрамдас бөлігіне айналдыру әрекеті және менталитеттегі маңызды өзгеріс.

Шет елден келген қонақтар, музейлерді қазақстандық сәйкестікті танытатын құрал ретінде көріп, тек экспонаттар ғана емес, бірегейлік атмосферасын іздейді.

Музейлерге не үшін барады?

Бұрын музейлер формальді түрде баратын орын болса, қазір адамдар ол жерге ерекше әсер мен интеллектуалдық азық алу үшін барады.

Мән-мағынасын түсінуге деген сұраныс та артуда: мазасыздық және жылдам ақпараттар дәуірінде адамдарға тірек нүктелері қажет. Солардың бірі – өнер.

«Визуалды аштық туралы да айта кеткен жөн. Біз визуалды мәдениетте өмір сүріп жатырмыз және арт кеңістіктер тек эстетикамен емес, сонымен қатар шабытпен де байланысты екенін есте сақтауымыз керек», — дейді музейдің тұрақты келушісі Томирис.

Музейлерге бару қазір көбіне «ағартушы» ортаның және жаңа мәдени капиталдың көрінісіне айналып отыр, ал этнографияға, тарихқа және халық өнеріне деген қызығушылықтың артуы қазақстандықтардың өз тамырларын және мәдени мұрасын тереңірек түсінуге ұмтылысын көрсетеді.

Заманауи музейлер мен галереялар жабық институттар емес, ашық экожүйе болуға ұмтылуда.

Оған мысалдар көп:

Қазақстанның Ұлттық музейінде дәрістер, кинокөрсетілімдер, концерттер және маркет-платформалар өтеді.

TSE Art Destination галереясы тұрақты түрде заманауи өнерді біліммен және пікір алмасу алаңдарымен біріктіреді.

ARTMEKEN Gallery және Aspan Gallery сияқты жеке кеңістіктер жергілікті суретшілер мен диалогқа дайын аудиторияға басымдық береді.

Бұл институттар «музей тек музей үшін» принципінен бөлініп, өзіңді және өз уақытыңды зерттеу, әрекет ету алаңдарына айналуда.

Не жетіспейді?

Оң өзгерістерге қарамастан, тәуелсіз сауалнамалардың мәліметтеріне сәйкес, музейлер мен көрмелерге жылына кемінде бір рет тек 12–15% қазақстандықтар ғана барады. Бұның бір себебі —танымалдықтың жеткіліксіздігі, интерактивті контенттің жоқтығы, сондай-ақ тілдік және визуалды кедергілер және «музей қызықсыз» деген стереотиптің әлі де бар болуы.

Сарапшылар атап өткендей, егер мәдени институттар қоғам үшін шын мәнінде маңыздылығын арттырғысы келсе, олар аудиториямен түсінікті тілде (соның ішінде әлеуметтік желілер арқылы) сөйлесіп, эмоциялық жауап алу керек, экспозицияларды тірі және өзекті етуі тиіс, сондай-ақ жастармен ашық байланыс орнатып, диалог пен креативті бастамаларды қолдауы керек.

Бүгінгі таңда Қазақстан музейлері мен галереялары шешуші кезеңде тұр: олар «тыныш қоймалар» форматынан шығып кеткен, бірақ әлі толық қоғамдық өзара әрекеттесу алаңдарына айналған жоқ — дегенмен, мәдениетке деген қызығушылықтың артуы бір реттік келулерді тұрақты әдетке айналдыруға және өнерге оған тән тірі әрі өзекті қалпын қайтаруға мүмкіндік береді.