20-24 қазан аралығында Астанада Ұлттық анимациялық фильмдер апталығы өтті. Бұл ауқымды мәдени жоба - Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі мен Шәкен Айманов атындағы «Қазақфильм» киностудиясы жанындағы «Қазаханимация» шығармашылық бірлестігінің қолдауымен ұйымдастырылып отыр.

Апталық көрерменге қазақ анимациясының бай мұрасын таныстырып қана қоймай, оның заманауи елдің мәдени коды мен рухани болмысын қалыптастыратын, дербес әрі серпінді дамып келе жатқан сала екенін айқындайды.

Бұл шара - қазақстандық анимацияның даму жолы, бүгінгі авторларды толғандыратын тақырыптар және мультфильмнің ұлттық бірегейлік үшін қандай маңызға ие екені жайлы ой бөлісуге мүмкіндік берді. Осы және өзге де мәселелер туралы Qazaq Culture редакциясына «Қазаханимация» шығармашылық бірлестігінің жетекшісі Айкен Жамбылова әңгімелеп берді.

- Айкен, Ұлттық анимациялық фильмдер апталығын өткізудің негізгі мақсаты қандай? Бұл өнер мерекесі ме, әлде саланың дамуына назар аудартуға бағытталған бастама ма?

-Салаға қызығушылық білдіргеніңіз үшін рақмет. Апталықтың басты идеясы - көрерменге отандық анимацияның байлығы мен даму деңгейін көрсету, классикалық туындылар мен жаңа жобаларды тоғыстыру. Бұл - өнер мерекесі ғана емес, анимацияны ұлттық мәдениеттің маңызды бөлігі әрі елдің бірегей бейнесін қалыптастыратын сала ретінде қолдау қажеттігін көрсету мүмкіндігі.

- Ал қазіргі қазақстандық анимацияның жағдайын қалай бағалайсыз? Өзіміздің “Қазақстандық анимация мектебі” қалыптасты деп айтуға бола ма?

- Бұл өте маңызды әрі терең тақырып. Қазақ анимациясының тамыры сонау 1960 жылдарға барып тіреледі. Сол кезеңде «Қазақфильм» студиясы жанынан алғашқы мультфильмдер дүниеге келіп, режиссер Әмен Хайдаров ұлттық анимация мектебінің негізін қалады. Оның «Қарлығаштың құйрығы неге айыр?» сынды туындылары қазақ мультипликациясының алтын қорына енді.

Ол кезде бұл іс энтузиастардың жігерімен жүзеге асса, бүгінде анимация толыққанды индустрияға айналып отыр - өндірістік базасы, кәсіби кадрлар даярлау жүйесі мен халықаралық әріптестігі қалыптасқан. Елде «Балапан», Sak Studio, Toonbox Kazakhstan, «Қазақанимация» сияқты студиялар тұрақты жұмыс істейді.

Қазір қазақ анимациясы өзіне тән бейнелеу тілі мен ұлттық символикаға сүйенген, заманауи әрі даралық стилі бар жаңа мектеп ретінде қалыптасып келеді деп сеніммен айта аламыз.

Міне, осы тұста заңды бір сұрақ туады: бүгінгі таңда қазақстандық аниматорларды қандай тақырыптар толғандырады? Олар әлі де халықтың көне мифтері мен аңыздарынан шабыт ала ма, әлде барған сайын жаңа буын көрерменінің рухын бейнелейтін заманауи тақырыптарға бет бұрып жүр ме?

- Қазір авторлар жанр мен мазмұн тұрғысынан еркін ізденіп, батыл тәжірибе жасап жатыр. Биыл «Қазақанимация» шығармашылық бірлестігі он екі пилоттық жоба ұсынды. Олардың қатарында экологиялық мәселелерді көтеретін фолк-хоррор «Su perisi», философиялық драма-комедия «Шаңырақ», қылмыстық мистика «Көлеңке» бар. Сондай-ақ фэнтези, драма, комедия жанрларындағы туындылар мен «Айбынды аула» сияқты сериалдар, «Ұмайдың жасы», «Наурыз елес» секілді авторлық ленталар бар. Мұның бәрі қазақстандық анимацияның кемелденіп, шығармашылық тұрғыдан еркін бағытқа бет алғанын көрсетеді. Енді ол тек «балаларға арналған жанрмен» шектелмейді.

Бұдан кейін туындайтын келесі заңды сауал - отандық анимация халықаралық деңгейде бәсекеге түсуге техникалық және кәсіби жағынан қаншалықты дайын?

- Қазақстандық студиялар заманауи стандарттарға сай жабдықталған, ал мамандар жаңа технологияларды жетік меңгерген. Біз кадр даярлауға ерекше көңіл бөлеміз: Канада, Франция, Армения елдерінің мамандары қатысқан халықаралық шеберлік сабақтарын өткіздік. Сабақтарда визуалды сторителлингтен бастап жобаларды қаржыландыру мен жоспарлауға дейінгі маңызды тақырыптар қамтылды. Мұның бәрі кәсіби негізді жүйелі түрде нығайтып, анимация сапасын жаңа деңгейге көтеруге мүмкіндік берді.

Енді индустрия қарқын алып келе жатқан шақта, көрермендер Ұлттық анимациялық фильмдер апталығында қандай туындыларды көре алады?

- Бағдарлама классикалық және қазіргі туындыларды біріктіреді. Оған Әмен Хайдаровтың цифрланған жауһарлары - «Қарлығаштың құйрығы неге айыр?», «Ақсак құлан», «Қырық өтірік», «Даналық пен байлық» және жаңа толықметражды фильмдер «Алтын адам», «Мұзбалақ», «Күлтегін» енген. Көрермен қазақстандық анимацияның алғашқы қол суреттерден бастап компьютерлік графика мен 3D-технологияларға дейінгі даму жолын тамашалай алады.

Мұның бәрі соншалық қызықты, «осы жобалардың артында кімдер тұр?» деген сұрақ туады. Көңіл бөлуге тұрарлық жаңа есімдер бар ма?

- Рақмет. Барлық фильмдерді «Қазақфильм» киностудиясы жанындағы «Қазақанимация» шығармашылық бірлестігі әзірледі. Бағдарламаға режиссерлер Тұрдыбек Майдан, Тілек Төлеуғазы, Адай Әбілдинов, Қуаныш Нағыз, Жәнәділ Байдарбеков, Азамат Ерназаров қатысады.

Тәжірибелі шеберлермен қатар пилоттық жобаларда жұмыс істеп жүрген жас авторлар да бар. Біз олардың арасында болашақ жұлдыздар өсіп келе жатқанына сенімдіміз. Олардың еңбектерін көп ұзамай көрермендер танып, сүйіп тамашалайтын болады.

Біз анимациялық киноны жай ғана ойын-сауық емес, жаңа ұрпаққа құндылықтар мен дүниетанымды, ұлттық болмысты жеткізудің қуатты құралы деп түсінеміз. Сіздің ойыңызша, анимация Қазақстанның мәдени кодын қалыптастыруда қандай рөл атқарады?

-Иә, анимация – тек балаларға арналған өнер емес. Бұл – барша буынға түсінікті әмбебап тіл. Мультфильмдер арқылы ұлттық құндылықтар, тіл мен дәстүр туралы айтуға болады.

Біздің жобалар жиі мәдени дипломатияның құралына айналып жүр. Олар халықаралық фестивальдерде Қазақстанды таныстырып, әлемге мәдениетімізді көркем бейнелер арқылы көрсетеді.

Айта кетерлігі, Қазақстанның өзі – ұлан-ғайыр әрі сан алуан өңірлерден тұратын ел. Оңтүстіктің кең даласы мен солтүстіктің жазықты табиғатының айырмасы суретшілер мен режиссерлерге ерекше шабыт сыйлайды. Әр аймақтың өзіне тән аңызы, кейіпкерлері мен бейнелік коды бар. Сондықтан мұндай іс-шаралардың елдің әр қаласында өткізілуі анимацияны ғана емес, мәдени бірлікті де нығайтады, өңірлер арасындағы диалогқа жол ашады.

Осы тұста заңды және бір жағынан символдық сұрақ туады: неліктен дәл Астана Ұлттық анимациялық фильмдер апталығының алаңына айналды?

-Себебі Астана бүгінде креативті индустриялардың басты орталығына айналды, бұл – кездейсоқ емес. Мұнда «Қазақанимацияның» басқарушы тобы орналасқан және анимация апталығын өткізуге мүмкіндік беретін бірқатар құрылымдық артықшылықтар шоғырланған.

Біріншіден, инфрақұрылым. Астанада заманауи кинозалдар, кәсіби студиялар, коворкингтер мен постпродакшн орталықтары бар. Яғни дайын туындыларды көрсетуге де, шеберлік сабақтары мен бірлескен зертханаларды өткізуге де толық мүмкіндік жасалған. Мұндай орта авторлар, продюсерлер мен сарапшылар арасындағы өзара байланысты жеделдетеді.

Екіншіден, кадрлық және білім беру әлеуеті. Елордада анимация саласына мамандар даярлайтын курстар, тағылымдамалар мен халықаралық алмасу бағдарламалары іске қосылып жатыр. Бұл бастамалар жас аниматорлардың көбеюіне, ал саланың кәсіби деңгейінің артуына ықпал етеді.

Үшіншіден, мәдени саясаттағы стратегиялық рөл. Анимациялық апталықтың астанада өтуі - бұл өнер түрінің тек ойын-сауық емес, мәдени дипломатия мен ұлттық брендті қалыптастыру құралы ретінде қабылданатынын көрсетеді. Фестиваль бағдарламасы арқылы Қазақстанның визуалды бейнесі сыртқы әлемге ұсынылады әрі өңірлер арасындағы мәдени байланыстарды күшейтеді.

Сөйтіп, Астананы таңдау – практикалық (инфрақұрылым, кадр, коммуникация) және стратегиялық (мәдени ықпал, экспорттық әлеует) факторлардың үйлесімі. Сондықтан да елорда қазақстандық анимацияны кәсіби және ауқымды деңгейде танытуға ең лайық алаң болып отыр.

Ендеше, Ұлттық анимациялық фильмдер апталығы жыл сайын өтетін дәстүрлі шараға айнала ма?

-Иә, біз соған үміттіміз. Бұл жоба жас авторларды шабыттандырады, саланың мамандарын біріктіреді және отандық мультфильмдерге деген қызығушылықты арттырады. Мақсатымыз - мұндай бастамаларды тұрақты түрде өткізіп, жаңа ұлттық жобалардың жасалуына жол ашу.

Соңында сұрайын, Сіз қазақстандық анимацияның болашағын қалай елестетесіз?

-Алдағы 5-10 жылда салада білім беру жүйесі дамып, арнайы анимациялық зертхана құрылады, халықаралық бірлескен жобалар көбейеді деп сенеміз. Қазақ мультфильмдері ел ішінде ғана емес, әлемдік деңгейде де танымал болғанын қалаймыз.

Жеке пікірім бойынша, отандық анимацияның рухын ең жақсы бейнелейтін екі фильм бар - Әмен Хайдаровтың «Ақсақ құланы» мен «Алтын адам». Біріншісі – көне мифология мен дәстүрдің тірі көрінісі, ал екіншісі – ұлттық тарихтың заманауи кино тілімен сөйлей алатынын дәлелдейтін туынды.