Ілияс Жансүгіров 1894 жылы 14 мамырда дүниеге келген. Анасынан ерте айырылып, шебер әрі ұста Джансүгір ұлын тәрбиеледі. Ілияс Жансүгіровтің балалық шағы мен жастық шағы Жетісу өлкесінің Ақсу болысында өтті.

Баланың шығармашылық табиғаты ерте көрінді. Ілияс домбырада шебер ойнап, халық әдебиетін оқып үйренді, өзі де импровизация жасады. Оны жергілікті ақындар арасындағы айтыстар қызықтырды. Көп ұзамай өзі де ақын болып, импровизация жарыстарына қатысқанды ұнатты, оларда бірнеше рет жеңіске жетті.

Ілияс Жансүгіров оқуын XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында Жетісудағы білім орталығы – «Мамания» медресесінде жалғастырды. Мұнда ол Абай, Шәңгерей, Байтұрсынов және басқа да ұлттық мәдениет қайраткерлерінің шығармаларымен танысты. Сол кезде жас жігіттің махаббат, туған табиғаттың сұлулығы, халық әншілері мен музыканттары туралы алғашқы өлеңдері пайда болды.

1920 жылдардың басында Ілияс Жансүгіров Ташкенттегі қысқа мерзімді мұғалімдер курсына түсіп, Түркістанда және өлкедегі бірқатар облыстарда фольклор жинаған этнограф Әбубәкір Диваевтың экспедициясына қатысты. Курста оқығаннан кейін жас мұғалім өз уезіндегі ауыл мектебінде балаларды оқытады. Сол кезде журналистикаға қызығушылық пайда болады: ол «Тілші» және «Ақ жол» газеттерімен ынтымақтасады.

Көп ұзамай Ілияс Жансүгіровті Верныйдағы (Алматы) халық ағарту институтына шақырады, кейіннен оның жетекшісі болады. 1920 жылдардың екінші жартысында Ілияс Жансүгіров Мәскеуде Журналистика коммунистік институтының студенті ретінде тұрады. Мұнда әдеби ортада болу мүмкіндігі пайда болды. Ол Владимир Маяковскиймен, Демьян Бедныймен, Эдуард Багрицкиймен, Михаил Светловпен және басқа да танымал жазушылармен кездеседі. Жоғары білім алған Жансүгіров өз отанында алғашқы кәсіби журналист атанады. Штаттық маман ретінде «Еңбекші қазақ» (қазіргі «Егемен Қазақстан») басылымында жұмыс істейді. Бірақ журналистикамен қатар әдеби жұмыспен айналысуды жалғастырып, өлеңдер жазады.

1932 жылы Ілияс Жансүгіров қазақ жазушыларының съезін дайындау жөніндегі комиссияны басқаруға жаңа тағайындау алды, содан кейін республикалық Жазушылар одағының жетекшісі болды. 1934 жылы Мәскеуде өткен кеңес жазушыларының 1-ші съезіне қатысып, республикада ұлттық әдебиеттің қалай дамып жатқаны туралы баяндама жасады.

Ілияс Жансүгіровтің шығармашылығы әртүрлі, бай әдеби мұра қалды, ол әртүрлі жанрда шығармалар жазды: Қазақстан тарихының маңызды кезеңдерін көрсететін «Дала» поэмасы. Немесе қазақ әдебиетінің классикасына айналған әйгілі «Кұлагер» шығармасы. Ілияс Жансүгіров - «Кұлагерді» XIX ғасырдағы ақын және музыкант Ақан сері Қорамсаұлына арнады. Шығармада оның өміріндегі драмалық эпизод – композитордың сүйікті жүйрігі – Кұлагердің қазасы туралы айтылады. Поэма ұлттық әдебиеттегі ең қайғылы шығармалардың біріне айналды. Бұл автордың халық өмірі және қазақтардың даладағы өзгерістерден шеккен орны толмас қазасы туралы ашылуы.

«Күй», «Күйші», «Дала» поэмаларында Жансүгіров өзін ұлттық музыканың білгірі ретінде көрсетті. Өз шығармашылығында ол драматург ретінде де көрініп, театрлық пьесалар жазды- «Кек», «Түрксіб», «Исатай – Махамбет».

Ілияс Жансүгіров мектептерге арналған оқулықтарды және алғашқы қазақ күнтізбесін құрастыруға белсенді қатысты, әдеби сынмен айналысты, қазақ фольклорының шығармаларын баспаға дайындады, классикалық шығармаларды қазақ тіліне көркем аударды: Г. Гейне, В. Гюго, А. Пушкин, М. Лермонтов, Н. Некрасов, М. Горький, В. Маяковскийдің өлеңдері мен прозасы.

Жансүгіровтің шығармашылық мұрасында қазақ поэзиясының қазынасына енген 15 поэмасы бар. Баршаға мәлім шығармалардан басқа, ол 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісінің оқиғаларын баяндайтын «Жолдастар» романын атап өтуге болады.

Ілияс Жансүгіров Қазполитиздаттың редакторы және 1934 жылы Қазақстан Жазушылар одағының алғашқы төрағасы болды (қамауға алынғанға дейін).

Жеке өмірінде ақын бақытты болды. Ол сол кезеңнің жарқын және білімді әйелі – Фатима Ғабитоваға үйленді, ол оның музасына айналды. Олар бірге үш ұл мен екі қыз тәрбиеледі.

Бірақ 1937 жыл келді – ең алдымен қазақ зиялы қауымының көрнекті өкілдеріне бағытталған қуғын-сүргін толқыны көтерілді. Оған жала жабылып, дұшпандық ұйым құрды, ұлттық көтеріліс және лаңкестік әрекеттер жасауға әрекеттенді деп айыпталды.

Ілияс Жансүгіров қамауға алынып, қайтыс болғаннан кейін оның шығармаларына тыйым салынды, басылымдар кітапхана қорларынан алынып тасталды, ал мұрағаттың болуы қауіп төндірді. Бірақ оның бір бөлігін туыстары сақтап қалды, бір бөлігі ҰҚХК мұрағаттарынан табылды. Қуғын-сүргінге ұшыраған ақынның тағдыры ұзақ уақыт бойы туыстарына белгісіз болды. Тек ондаған жылдар өткеннен кейін туыстары ақынның 1938 жылы атылып, Алматының маңындағы жалпы қабірге жерленгенін білді.

Ширек ғасырдан кейінгі қайтыс болғаннан кейінгі ақтау ұлы қазақ ақыны мен драматургының керемет шығармаларын қайта жандандырды (1957 жылы)

Тәуелсіз Қазақстан ұлттық әдебиеттің талантты классигі, қазақ зиялыларының алғашқы толқынына жататын тұлғаны есінде сақтайды. Көрнекті қазақ ақыны және драматургы – Ілияс Жансүгіровтің есімі Талдықорған қаласындағы Жетісу мемлекеттік университетіне берілді. Сол жерде ақынның өмірі мен шығармашылығына арналған әдеби-мемориалдық мұражай, көшелер, кітапханалар, ескерткіштер ашылып, елдің ірі қалаларында коллекциялық монеталар шығарылды.

(фото ашық дереккөздерден алынған)