Ойын – тек ермек қана емес, ол халықтың мәдени кодының ажырамас бөлігі. Қазақ халқы ерте заманнан-ақ жас ұрпақты тәрбиелеудің, жауынгерлік машыққа баулудың, төзімділік пен бірлікті нығайтудың құралы ретінде көптеген ұлттық ойын түрлерін қалыптастырған. Уақыт өте олардың көбі ұмытылып, заманауи спорт пен ойын-сауық түрлеріне орын берді. Дегенмен бүгінгі таңда Қазақстанда этномәдениеттің шынайы ренессансы жүріп жатыр: ән-күймен, қолөнермен, ұлттық киімдермен бірге ата-баба ойындары да қайта оралды.

Даланың ең қызықты ойындары

Көкпар — қазақтың ең танымал әрі ең тартысты ұлттық ойыны. Соңғы жылдары Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының арқасында ол қайта үлкен беделге ие болды. Тақымға салынған серкені тартып алу жарысы шабандоздардан ерекше күшті, ептілікті және командалық үйлесімділікті талап етеді. Бүгінде көкпар республикалық та, халықаралық та турнирлерде өткізіліп, стадионды толтыратын көрерменді жинайды.

Аударыспақ — ат үстіндегі айқас. Мұнда екі шабандоз бірін-бірі ерден аударып түсіруге тырысады. ХХ ғасырда ұмыт бола жаздаған бұл ойын қазір этнофестивальдер мен спорттық мерекелерде қайта көрсетілуде.

Теңге ілу — шабыс үстінде жерден теңгені іліп алуға негізделген ойын. Ол ертеде шабандоздың зеректігі мен шапшаңдығын сынаса, қазір этноспорттық жарыстардың тұрақты бөлігіне айналып, туристердің қызығушылығын тудырып отыр.

Зияткерлік дәстүрлер

Қазақтың ақыл-ойға құрылған ойыны — тоғызқұмалақ, оны «даланың шахматы» деп те атайды. Бұрын тек ауылдық жерлерде ғана белгілі болса, бүгінде Тоғызқұмалақ федерациясының белсенді еңбегінің арқасында мектеп бағдарламасына енгізіліп, әлем чемпионаттары өткізіліп жүр. Сонымен бірге, оның электронды нұсқалары да смартфондарда қолжетімді.

Болашақ батырларды тәрбиелеу

Асық ату — қойдың асық сүйегімен ойналатын қызықты әрі қызу ойын. Қарапайым болғанымен, ол балалардың дәлдігін, көз өлшемін және ептілігін шыңдайды. Қазір бұл ойын мектептерде қайта жанданып, ресми чемпионаттар өткізіліп келеді.

Жамбы ату — садақпен күміс теңгеге немесе арнайы табақшаға дәл тигізу жарысы. Ежелде ол болашақ жауынгердің мергендігін сынаса, бүгінде дәстүрлі садақ ату клубтарында қайта дамып жатыр.

Алтыбақан — қазақ жастарының кешкілік бас қосып, ән салып, танысып, әдет-ғұрыпты жалғастырған ұлттық тербелмесі. Бұл ойыннан гөрі мәдени дәстүрге жақын. Қазіргі таңда алтыбақанды этнофестивальдерде жиі кездестіреміз.

Қыз қуу — әсерлі әрі романтикалық ойын. Ат үстінде жігіт қызды қуып жетуі тиіс, үлгермесе қыз оны қамшымен шарт еткізетін. Бүгінде бұл ойынды Наурыз мерекесінде және этнографиялық көрсетілімдерде жиі тамашалауға болады.

Арқан тарту — команданың күшін, төзімділігін және ұйымшылдығын сынайтын көне ойындардың бірі. Қазір мектеп пен жоғары оқу орындарының жарыстарында кеңінен қолданылады.

Дүниежүзілік көшпенділер ойындары — жаңғыру алаңы

2014 жылдан бері өткізіліп келе жатқан Дүниежүзілік көшпенділер ойындары (ДКО) — ұмыт болған ұлттық ойындарды қайта дәріптеудің маңызды алаңы. Қырғызстан мен Қазақстанда ұйымдастырылатын бұл жарыстарға ондаған елдің өкілдері қатысып, этноспорттың қуаты мен сұлулығын паш етеді. Мұнда көкпар, аударыспақ, жамбы ату, қазақша күрес, арқан тарту, тоғызқұмалақ және асық ату сайыстары өтеді. ДКО — мыңдаған көрермен көз алдында көне дәстүрлерді тірілтіп, жас буынға жеткізетін көшпелі мәдениеттің мерекесі.

Ұлттық ойындардың этномәдени миссиясы

Ұлттық ойындардың қайта жаңғыруы — тек спорт саласындағы жетістік емес. Бұл — халықтың мәдени болмысын сақтауға бағытталған үлкен қозғалыстың бір бөлігі. Ойындар жас ұрпақтың дәстүрге деген қызығушылығын арттырып, зеректігін дамытады, күш пен төзімділікті қалыптастырады, қауымдастық сезімін бекемдейді.

Сонымен бірге, ұлттық ойындардың шетелдік қонақтар үшін де тартымдылығы зор. Этноауылдар мен Дүниежүзілік көшпенділер ойындары қазақ мәдениетін әлемге кеңінен танытты. Туристер көкпарды қызыға тамашалап, асық ату мен тоғызқұмалақта өз күшін сынап көреді.

Егер сіз елімізге алғаш келген шетелдік қонақ болсаңыз, тоғызқұмалақ пен асық ату ойнап көруді, сондай-ақ көкпардың қызықты сайысын тамашалауды ұмытпаңыз. Бұл ойындар қазақ мәдениеті жайлы кез келген интернет деректен әлдеқайда терең сыр шертеді.