Қазақстанда этномәдениет бүгінде нағыз өрлеу кезеңін бастан кешіп жатыр. Осыдан он жыл бұрын дәстүрлі ойындарға, қолөнерге немесе ұлттық музыкаға деген қызығушылық белгілі бір топтың ғана құмары саналса, қазір этномәдени іс-шаралар жаппай қолдау тапқан мәдени үрдіске айналды. Олар әртүрлі ұрпақ өкілдерін біріктіріп, ұлттық бірегейлікті нығайтумен қатар, Қазақстан мәдениетін шетелде танытуға да септігін тигізуде. Сонымен қатар, этнокиімдерге, ұлттық тағамдарға және осы саланы дамытып жүрген тұлғаларға деген қызығушылық та күн санап артып келеді.

Белгілі бір топтың қызығушылығынан жаппай үрдіске дейін

Республикалық БАҚ-тың деректері бойынша, 2025 жылдың тек үш айында қазақстандықтар өнер және шығармашылық саласындағы демалысқа 31,5 млрд теңге жұмсаған. Бұл шығындардың едәуір бөлігі этнофестивальдер, шеберлік сабақтары, концерттер мен жәрмеңкелер сияқты этномәдени іс-шараларға жұмсалған.

«Этноауыл», «Ұлы Дала Рухы» және Дүниежүзілік көшпенділер ойындары (ДКО) сияқты ауқымды шаралар ондаған мың қатысушыны жинайды. Мұнда көкпар, аударыспақ, асық ату сияқты ұлттық спорттық жарыстарды тамашалауға, сондай-ақ қыш құмыра жасаудан құрақ көрпеге дейінгі қолөнер түрлерін үйренуге болады. Ең бастысы — бұл дәстүрді сырттан бақылаушы емес, оның ортасына еніп, сезінуге мүмкіндік береді.

ХХІ ғасырдағы этнофестивальдер — ата-баба әндері мен ойындарының жиынтығы ғана емес, өткен мен бүгіннің үйлесімі. Мұнда ежелгі салт-дәстүрлер виртуалды шындықтағы (VR) көшпенділер қоныстарымен қатар өріліп, электронды музыка домбыра үнімен табиғи түрде бірігіп жатады.

«Балаларым мұндай фестивальдерге зор ықыласпен барады, кейін отбасымызбен дастархан басында әсерлерімен бөліседі», — дейді Астана тұрғыны Абылай Нүркенов. Көптеген адам үшін бұл жай ғана демалыс емес, отбасылық және мәдени байланысты нығайтудың тиімді жолы.

Өмір салты ретіндегі этно

Бөлек бір үрдіс — этно-стильге деген қызығушылықтың артуы. Жас дизайнерлер шоурумдар ашып, ұлттық ою-өрнектерден шабыт алып, киім брендтерін құруда, ал ұлттық нақыштағы киімдер күнделікті тұрмыстық киімге айналып келеді. Бұл жағдайда қолөнер тек «туристерге арналған кәдесый» болудан қалып, нарықта бәсекеге қабілетті өнімге айналады.

Этномәдени шараларға шетелдік қонақтар да ерекше қызығушылық танытуда. Турист үшін асық атуға қатысу немесе көкпарды тамашалау — әлемнің еш жерінде кездеспейтін ерекше тәжірибе.

Мысалы, 2024 жылы өткен 5-ші Дүниежүзілік көшпенділер ойындарына Астана 100 000-нан астам көрерменді қабылдады. Ойындарға 89–100 елден 3 000-ға жуық спортшы қатысып, Universe of Nomads этноауылында 100-ден астам мәдени бағдарлама ұйымдастырылды. Сонымен қатар, 12 елдің делегаттары қатысқан халықаралық конференция да өтті.

Қазақстан мәдениетінің елден тыс жерде де белсенді танытылып жатқаны қуантады: Венеция биенналесіндегі «Jerūiyq» павильонына 98 мыңға жуық адам барып, Париждегі «Treasures of the Great Steppe» көрмесі еуропалық жұртшылық арасында үлкен қызығушылық тудырды.

2024 жылы Қазақстанға жалпы 15 миллионға жуық шетелдік турист келген, олардың едәуір бөлігі «даланың тірі мәдениетін» көру үшін арнайы келген.

Бүгінгі таңда этно-форматтар «ескіні сүйетіндерге» арналған шағын іс-шаралар болудан қалды. Олар өмір салтына, білімге, тіпті экономикаға айналып, көпшіліктің санасына берік еніп келеді.

Этномәдениет — бұл тек тамашалап қана қоймай, іс жүзінде қатысуға болатын тәжірибе. Этнофестивальдерде ұлттық ойындарға қатысу, қолөнер үйрену немесе жеке бұйым жасау арқылы мәдениетті «тірі» күйінде сезінуге болады.

Сонымен қатар, цифрлық дәуір бұл үрдісті одан әрі жылдамдатты. TikTok пен Instagram этномәдениетті бүкіл әлемге танымал етті. Домбыра, ұлттық билер немесе костюмдер бейнеленген қысқа видеолар миллиондаған қаралым жинап, Қазақстанды әлемдік аудиторияға ашып көрсетуде.

Сарапшылар этнофестивальдерді «тарихтың тірі оқулықтары» деп санайды. Олар оқушылар мен студенттерге құрғақ оқулық мәтіндерінде жоқ — мәдениетті қолмен ұстап, көзбен көріп, құлақпен есту мүмкіндігін береді.

Олардың айтуынша, мәдени жаңғырудың үш деңгейі бар:

- Әлеуметтік — этномәдениет көпұлтты елдегі халықтың бірлігін нығайтады.

- Экономикалық — қолөнер, этнобрендтер және ұлттық тағамдар сұранысқа ие өнімге айналады.

- Халықаралық — Қазақстан қазіргі заман мен терең тарихи дәстүрдің тамаша үйлесімі бар ел ретінде танылады.

Осы орайда, бүгінгі Қазақстандағы этномәдени іс-шаралардың жай ғана мерекелік серуен емес екенін түсіну маңызды. Бұл — өткен мен болашақ арасындағы диалог, мәдени код жоғалып кетпей, керісінше дамудың қуатты ресурсы болып өзгеретін кеңістік.

Мемлекет, бизнес және қоғамдық бастамалар бұл форматты неғұрлым белсенді қолдаса, Қазақстан дәстүр болашақты тудыратын ел ретінде өзін соғұрлым сенімді танытатын болады.