Қазақстан мемлекеттік филармониясының 90 жылдық мерейтойы - жай ғана тарихи дата емес, оның миссиясын қайта бағамдауға жол ашқан маңызды кезең. Ғасырға жуық уақыт ішінде талай әйгілі музыканттардың есімімен және ұлттық деңгейдегі ірі оқиғалармен өрілген тарих бүгінде жаңару, халықаралық серіктестік және батыл шығармашылық жобалар дәуірін бастап отыр.

Осы мерейтойға орай Qazaq Culture редакциясы Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық филармониясының директоры, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Ақан Абдуәлиевпен әңгімелесіп, мерейтойдың мәні, филармония қалыптасуына ықпал еткен тұлғалар, шығармашылық ізденістер, ұрпақ сабақтастығы мен цифрлық дәуірдің талаптары туралы сұхбат құрды. Бұл сұхбат - елдің жетекші мәдени институттарының бірі дәстүрге адал қалпында бола отырып, болашағын қалай қалыптастырып жатқанын іштен көру мүмкіндігі.

Ақан Жылқышыбайұлы, сіз үшін филармонияның 90 жылдығы нені білдіреді: өткен жолдың қорытындысы ма, әлде жаңа кезеңнің бастауы ма?

- Мен үшін 90 жылдық мерейтой - өткен мен келешектің үйлескен шағы. Бұл - музыканттардың бірнеше буынымен бірге жүріп өткен ұзақ жолдың қорытындысы ғана емес, сонымен қатар жаңа кезеңнің басталуы. Филармония - ұлттың рухани дамуын айқын көрсететін тірі ағза іспетті.

Мерейтой - аяқталған белес емес. Ол бізді жаңаруға, тың формаларды іздеуге, тыңдарман шеңберін кеңейтуге және әлемдік мәдени кеңістікке еркін енуге жетелейді. Біздің басты міндетіміз - дәстүрді сақтай отырып, жаңа бағыттарға батыл қадам жасау.

90 жылдық тарихқа көз жүгіртсек, кәсіби музыкалық мектепті қалыптастыруға, музыканттар мен орындаушылардың тұтас буындарын тәрбиелеуге қаншама еңбек жұмсалғанын көреміз. Бұл - ел мәдениетіне өшпес із қалдырған ұжымдық қажыр, шабыт пен жанкештілік. Дегенмен мерейтой шекара емес: ол бізге үнемі жаңарып, дамып, жаңа көркемдік формалар мен жобаларды өмірге әкелу қажеттігін еске салады.

Филармонияның қалыптасуына ерекше ықпал еткен қандай тұлғалар мен оқиғаларды атар едіңіз?

- Филармония тарихы қазақ музыка мәдениетіне зор үлес қосқан біртуар тұлғалармен тығыз байланысты. Солардың ішінде ең алдымен академик Ахмет Жұбановты атаймыз. Ол Қазақстандағы кәсіби музыкалық ғылымның негізін қалап, музыканттар мен дирижёрларды даярлаудың тұтас жүйесін жасады, филармонияның академиялық болмысын айқындады.

Евгений Брусиловский, Латиф Хамиди, Мұрат Төлебаев, Еркеғали Рахмадиев, Нұрғиса Тілендиев, Төлеген Әбдірашев сынды композиторлар ұлттық музыканы симфониялық өнердің әлемдік деңгейіне көтеріп, халықтық дәстүр мен академиялық мектепті табиғи түрде тоғыстырды.

Ал орындаушылар - сахнаның даңқты есімдері: Әміре Қашаубаев, Күләш Байсейітова, Дина Нұрпейісова, Роза Бағланова, Мағауия Хамзин, Жамал Омарова, Нұрғали Нүсіпжанов, Бибігүл Төлегенова - филармонияның тұтас шежіресі, ұлттық музыканың қуаты мен үзілмес сабақтастығының көрінісі.

Филармония дамуына ықпал еткен маңызды оқиғалар - айтулы шығармалардың премьералары, халықаралық гастрольдер, академиялық мәртебе берілуі, мемлекет пен қоғам тарапынан көрсетілген құрмет. Мұның бәрі филармонияны жоғары мәдениеттің айрықша институтына айналдырды.

Президенттің құттықтау хаты сахнадан айтылды. Мұндай мемлекеттік деңгейдегі баға Сіз үшін нені білдіреді?

- Бұл – мақтаныш пен жауапкершіліктің сәті болды. Президенттің құттықтауы мемлекет филарманияны тек мәдени мекеме ретінде емес, ұлттық руханият пен көркемдік дамудың стратегиялық орталығы ретінде мойындайтынын растайды.

Ұжым үшін бұл - үлкен баға, ол миссия сезімін нығайтып, жаңа жетістіктерге талпындырады. Мемлекеттік мойындау бізді ұлттық мәдениетті сақтап қана қоймай, оны халықаралық деңгейге шығаратын жобаларды жүзеге асыруға ынталандырады, Қазақстан музыкасының құндылығы мен бірегейлігін әлемге танытады.

Гала-концерт бағдарламасы қалай құрылды және оның көркемдік концепциясының негізінде қандай идеялар жатты?

- Гала-концерт бағдарламасы «музыкалық шежіре» ретінде жасалды, ол филарманияның тарихын, шығармашылық эволюциясын және ұжымдардың көпқырлылығын көрсетеді. Негізгі идея - ұлттық және әлемдік мұраны біріктіру, ұрпақ сабақтастығын және ұжымдық өнердің күшін көрсету.

Біз арнайы түрде Нұрғиса Тілендиев, Еркеғали Рахмадиев шығармаларын, халық әндері мен фольклорлық өңдеулерді, сондай-ақ Бетховеннен Сен-Санға, Пьяццоллаға дейінгі әлемдік классиканы қосқан едік. Осы арқылы көрермен музыкалық тілдің эволюциясын көріп, ұлттық және жаһандық дыбыстардың үйлесімін тыңдап, филарманияның көркем тәжірибесінің байлығы мен көпқабаттылығын сезіне алды.

Арнайы көңіл барлық ұжымдарды біріктіруге аударылды: симфониялық оркестр, «Отырар сазы» оркестрі, үрмелі оркестр, хорлық капелла және балалар хорлары. Біздің жетекші ұжымдарымызбен қатар, А. Жұбанов атындағы мектеп-интернатының балалар хоры мен К. Байсейітова атындағы музыкалық мектептің балалар хоры сахнада сабақтастықтың жарқын үлгісін көрсетті. Мұндай кең ауқымды үйлесім ұлттық мәдениеттің күшін, оның өміршең динамикасын және әлемдік музыкалық дәстүрмен органикалық байланысу қабілетін айқындайды.

Бағдарламада Қазақстан композиторларының және әлемдік классиктердің шығармалары орындалды. Сіз бұл шығармашылық балансты қалай түсіндіресіз?

- Ұлттық және әлемдік музыка арасындағы баланс - біздің философиямыздың негізгі қағидаты. Қазақстан композиторлары - мәдениетіміздің жаны мен тамыры, халықтық естелік пен көркемдік бірегейліктің сақтаушылары. Ал әлемдік классика - біздің музыканы адамзаттың ұлы шығармалары қатарында лайықты орынға шығаратын жаһандық мәдени контекстке ашылатын терезе.

Маңыздысы, бұл екі бағыт бір-біріне қарсы қойылмай, үйлесімді әрекет етеді. Мысалы, Тілендиев пен Бетховен шығармаларының, халық әндері мен еуропалық классиктердің аспаптық интерпретацияларының үйлесімі мәдениеттер арасындағы ерекше диалог сезімін тудырады. Бұл қазіргі филарманияның басты құндылықтарының бірі.

Сіз үшін мерейтойлық кештің эмоционалды ортасы болған шығармалар немесе нөмірлер қандай болды?

- Ең алдымен, қазақ музыкасының рухын жеткізетін, ұрпақ сабақтастығын бейнелейтін нөмірлер әсер етті.

Ең қатты әсер қалдырғаны – концерттің ашылуы: «Махамбет» шығармасын үш оркестрдің бір мезгілде орындауы. Ұлттық дәстүр мен академиялық мектеп толық үйлескен сәт болды, музыка бірнеше ұрпақ музыканттарының дауыстарымен сөйлеп тұрғандай сезілді.

Сонымен қатар финалда – «Бағым Отаным» және Бетховеннің IX симфониясы – ерекше эмоционалды орталыққа айналды. Хорлар, оркестрлер мен балалар ұжымдарының бірлесуі сөзбен жеткізу қиын біртұтастық пен ұлылық сезімін тудырды.

Қазіргі филармонияны қандай қиындықтар күтіп тұр, әсіресе аудитория өзгеріп, сандық дәуірде өмір сүрген кезде?

- Қазіргі филармония ерекше сынақтармен бетпе-бет келеді. Өнерді қабылдау табиғаты өзгереді, аудитория талапшыл әрі бөлшектенген болады. Сандық дәуірде адамдар лезде нәтиже мен виртуалды әсерге үйренген. Тірі концерттің міндеті – оларға шынайы тәжірибенің құндылығын көрсету.

Біз бұл сынақтарды қауіп емес, форматты қайта ойластыруға мүмкіндік деп қабылдаймыз.

Дегенмен, филармонияның басты құндылығы өзгермейді – тірі дыбыс, орындаушымен эмоциялық байланыс, тыңдаушының жанын оятатын күш. Бүгінгі миссиямыз – ұрпақ, дәстүр мен қазіргі заман арасындағы көпір болу, эстетикалық талғам мен рухани деңгейді қалыптастыру.

Ұрпақ сабақтастығын қалай сақтайсыз және жас музыканттарды кәсіби ортаға қалай енгізесіз?

- Ұрпақ сабақтастығы - жай сөз емес, филармонияның негізі. Біз оны жастарға жүйелі мүмкіндіктер жасау арқылы қамтамасыз етеміз: ірі жобаларға қатысу, бірлескен гастрольдер, еліміздің жетекші музыканттарымен шеберлік сабақтары.

Ең бастысы - жас музыканттарды кәсіби ортаға енгізу. Мұнда әрқайсысы команда мүшесі ретінде өзін сезінеді, дәстүрді түсінуді, тарихқа құрмет көрсетуді үйренеді және жаңа идеялар ұсына алады. Қалыптасқан мектептің тәлімгерлік дәстүрі - тәжірибені бірлескен шығармашылық арқылы беру, заманауи білім беру құралдарымен үйлеседі. Нәтижесінде көшбасшы, инновациялық ойлай білетін, ұлттық музыкалық мұраны сақтай алатын өнерпаздар қалыптасады. Біз үшін филармония – дәстүр мен жаңашылдық үйлескен тірі мектеп.

Келесі онжылдыққа қандай жоспарларыңыз бар? Халықаралық ынтымақтастық бойынша жаңа жобалар қандай?

- Келесі онжылдықты стратегиялық өсу және халықаралық аренаға шығу кезеңі ретінде қарастырамыз. Жоспарларда - ірі фестивальдер, әлемнің жетекші оркестрлерімен бірлескен жобалар, музыканттар мен композиторлар үшін алмасу бағдарламалары бар. Мақсатымыз - филармонияны мәдени дипломатия орталығына айналдыру. Қазақстанның өнері әлемге танылады әрі сұранысқа ие болады.

Сондай-ақ жаңа көркемдік формаларға көңіл бөлеміз: мультимедиа жобалары, классика мен заманауи технологиялардың бірігуі, жас таланттармен бірлескен жобалар. Мұндай бастамалар мәдени мұраны сақтауға және жаңа визуалды-акустикалық эстетиканы қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бұл - Қазақстан музыкалық мектебінің ерекшелігін көрсетуге және филармонияның жоғары мәдениет институты ретінде рөлін нығайтуға жол ашады.