ABAY (İBRAHİM) KUNANBAYOĞLU

Abay (İbrahim) Kunanbayoğlu (10 Ağustos 1845 - 23 Haziran 1904) Kazak şair, filozof, eğitimci, düşünür, toplumsal isim, kazak yazılı edebiyatının kurucusu ve Kazak Milli Edebiyatının Klasiği, Liberal İslam'ı da temel alarak Kazak-Türk Medeniyetini Avrupa ve Rus medeniyetlerine yakınlaştırmayı hedefleyen bir reformcuydu.

Asıl adı İbrahim'dir. Ancak Abay ismi (Zere babaannenin verdiği "dikkatli", "iltifatlı" kelimesinden gelir) hayatı boyunca ona destek olmuştur. Abay'ın yeğeni ünlü kazak şairi Şakarim Kudayberdoğlu'dur.

Abay Kunanbayoğlu Batı Sibir generel-gubernatorluğu’nun Semey yezin’i Cengiz bölgesindeki (1845'ten beri Semey Eyaleti) (şimde Doğu Kazakistan Eyaleti Abay ilçesindeki idari bölümü üzerinde) Kazak Argın boyuna ait zengin Kunanbay Öskenbayev'in ailesinde doğdu. Abay'ın ailesi yerel soylulara mensuptu. Dede (Öskenbay) ve büyük dedesi (Irgızbay) Biy olarak kendi boylarına hakim oldular.

Çocukken köy mollasından aldığı eğitimini Semey’deki Molla Ahmet-Rıza yönetimindeki medresede devam ediyor ve Arapça, Farsça ve diğer doğu dillerin öğreniyor. Aynı zamanda bir Rus okulunda okudu. Beş yıllık eğitimini tamamladıktan sonra şiir yazmaya başlamış. Fakat ilk başta yazdığı şiirlerini arkadaşı Kökpay Jantasoğlu adınla yayınladı. On üş yaşından itibaren babası Kunanbay Abay'a bolus olmayı (kazak boyların başkanı) öğretmeye başladı. Abay 28 yaşındayken kendi kendine eğitimle uğraştı ve babasından uzaklaştı. Şair 40 yaşından itibaren önemli şiirleriniyazmaya başladı. Siyasi olarak sürgüne gönderilen E. P. Michaelis, İ. İ. Dolgopolov, S. S. Gross, N. M. Lobanovsky ile tanıştığı Abay'nin ilerici tavrını oluşturdu.

Abay'nin bakış açısının genişlenmesine hümanist fikirlere bağlı Doğu şairleri ve bilim adamlarının (Firdousi, Alişer Nawai, Nizami, Fuzuli, İbn Sina vb.) yanı sıra Rus klasiklerinin ve Avrupa edebiyatının eserlerinden de etkilenmiştir. Abay Krylov, Lermontov, Puşkin, Goethe ve Byron'u tercüme etti.

Bir türkü haline gelen "Dağlar karanlığı sever" (Қараңғы түнде тау қалғып) şiirinin tarihi derindir. Goethe "Wanderers Nachtlied"i yazıyor, Lermontov onu Rusçaya çeviriyor (Горные вершины спят во тьме ночной...). Yarım asırdan sonra Abay Kunanbayoğlu bu eseri kazakçaya çeviriyor. Buyuk şair kazaklar arasında Rus ve Avrupa kültürünün yayılmasına katkıda bulundu. Bir süre Turar Ryskulov Abayı yolunu devam etmeye çalıştı.

Edebiyat uzmanlarına göre Abay halkın boylara ilgili bazı geleneklerinden hoşlanmıyor ve "kadınların kölelik durumuna" ve "toplumsal zalimlik ve cahillik" hareketlere karşı çıkıyor.

Abay Kunanbayoğlu Kazak şiirine yenilik getiren bir şairdir. "İlkbahar" (1890), "Yaz" (1886), "Sonbahar" (1889), "Kış" (1888) mevsimlerine ithaf edilen şiirler i ilerici bir karaktere sahiptir. "Mesgut" (1887) ve "Azim Efsanesi" şiirlerinin konusu klasik Doğu edebiyatı ağına dayanmaktadır. "İskender" Doğu'da Zulharnayın İskender, Avrupa'da ise Aleksandr Makedonskii olarak bilinen eski Yunan komutanının hayatını anlatan bir efsanedir.

Kazak edebiyatı tarihinde Abaн Kazak şiirlerine yeni boyutlar ve kafiyeler katmıştır. Şairin eserleri bu özellikleriyle değerlidir. Sekizli ve altlı şiir ölçüleri dahil olmak üzere yeni formlar tanıttı. Abayyaklaşık 170 şiir ve 56 çeviri, onun dışında manzume, "Kara sözler" yazdı.

Abay Kunanbayoğlu 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarındaki Kazak ulusal aydınları’na büyük bir etkisi oldu. Alaş-Orda hareketinin liderleri Abay'ı Kazak milletinin rönesans döneminin manevi lideri olarak kabul ettiler. Alihan Bukeyhanov Abay'ın ilk biyografisini yazan kişidir. Kazak halk şairi için yazdığı "Abay (İbrahim) Kunanbayev" adlı ölüm yazısı 1905 yılında "Semipalatinsky Listok" dergisinde yayımlandı. Daha sonra Abay'ın portres ile yer aldığı makale 1907 yılında "İmparatorluk Rus Coğrafya Kurumu Batı Sibirya şubesinin Semey şubesinin kayıtları" dergisinde yayınlandı.

1914 yılında ünlü oryantalist, akademisyen N.I. Veselovsky'nin 70. Yıl doğum vesilesiyle yayınlanan "Doğu Toplam"na dahil edilmek üzere türkolog V.V. Gordlevsky Abay Kunanbayoğlu’nu ve Mirjakip Dulatov'u Kazak edebiyatının seçkin temsilcileri olarak seçti ve eserlerini yayınladı. Abay Kunanbayoğlu ülkenin gururu ve dünya çapında büyük bir Kazak düşünürüdür.