Шәмші Қалдаяқов

Әннің шығу тарихы 

«Вальс королі» Шәмші есімі халық арасында кең танымалдыққа ие болған тұста оның анасы ауыр дертке шалдығады. Өмірінің аз күні қалғанын сезген ана Алматыда жүрген баласын ауылға шақырады.

- Ұлым, шамасы, маған Алла тағала келін түсіріп, немере еркелетуді бұйыртпаған екен. Мүмкін тағдыр осылай болған шығар. Бір ғана тілегім бар, денің сау болсын! Шыққан әндерің үзілмесін, бақытты бол, балам! – деп батасын береді.

Ана жүрегінен шыққан сөздер Шәмшіге қатты әсер етеді. Сәл кідіріп, анасы оған әлемнің жарығы мен бар асылын сыйлағаны туралы ойға келді. Содан кейін Шәмші:

- Анашым, мен саған арнап лайықты кесене тұрғызамын деп айта алмаймын, бірақ мен саған ең асыл, ең нәзік әнімді арнаймын. Ол ешқашан ұмытылмайды! - дейді.

Бұл оқиға 1957 жылы болған, ал әнді Шәмші кейінірек, 1961 жылы жазады. Бүгінде қазақ халқы арасында танымал «Ана туралы ән» тарихы осындай. Ал қазір бұл ән ана туралы ең танымал әндердің бірі.

Композитор Шәмші Қалдаяқов

«Ана туралы ән» татар тіліне алғаш рет аударылды

«Ана туралы ән» Кеңес Одағы кезінде түркі кеңістігінде кеңінен танылды. Ән алғаш рет татар тілінде орындалды. Ән атауы – «Әниемә». Мәтінді Госман Ахматжанов аударды. Қазақ және татар тілдерінің мағынасы өте жақын болғандықтан, әннің кейбір сөздерін бірден түсінуге болады. Мысалы:

«Бірғансен син мина ал нұрын таңнарның,

Җыйғансың син мина бар голен даланың,

Бірғансен қанаттар талпыныр шағымда,

Балалық рахмәтем җырымда шағыл.

Қадерләп үстерген мин синѣ җимешен,

Күенің – голбақча, назлы һил – сулышын.

Инде сатып җитсәм дә, мин сына сабиймын,

Күгелен наздарын күзеннан танымын».

Әнді алғаш рет өз елінде Татарстан Республикасының Халық әртісі, әнші Флора Сүлейманова орындайды.

Суретте: Флора Сүлейманова

Осы әнмен әнші соғыста қаза тапқан әкесі мен ерте қайтыс болған анасына сағынышын жеткізгісі келді. Кейін «Ана туралы ән» башқұрт тілінде орындалады. Башқұрт және қазақ тілдері айтарлықтай өзге болғандықтан, башқұрт әншілерінің орындауындағы әнді тек әуенмен ажыратуға болады. Ғасан Усмановтың орындауындағы «Ана туралы әнді» башқұрт халқы ыстық ықыласпен қабылдады. Башқұртстандағы ән «Асәй» атаумен танылды.

Сондай-ақ, қытайлық әнші Базарбай Бикчентаев "ана туралы әнге"назар аударғандардың бірі болды. Базарбай Шыңжаңдағы жалғыз татар ауылында Чишмада дүниеге келген. Ұлты бойынша-татар. Кейінірек ол көшті қазан. Алайда, ол Қытайда туыстарымен жиі кездеспейді. Әншіні "ана туралы әнге"жетелейтін сағыныш. Әнге арналған клипте автор Қытайдағы татарлардың дәстүрлерін көрсетеді.

Моңғол және қазақ тілдеріндегі «Ана туралы ән»

Бүгінгі күні Шәмшінің «Ана туралы әні» қазақтың ұлттық эталонына айналды. Соңғы жылдары моңғол суретшілері бұл туындыға ерекше қызығушылық танытқан еді. Ән мәтінін қазақ тілінен моңғол тіліне Моңғолияның белгілі қоғам қайраткері, ғалым, жазушы Сұлтан Тәукейұлы аударған. Әнді алғаш рет кішкентай әнші Энжи (Enji) моңғол тілінде анасына арнап орындайды. Ал қазақ тілінде әнді белгілі моңғол әртісі, актер және әнші Гансухин Нарансолонго сахнаға шығарады. Содан кейін Түркия сахнасында әнді жас талант Терендеджид Нуамдорж қобызда орындайды.

Терендежид Нуамдорж

«Ана туралы ән» әлемдік сахнаға арналған ән...»

Қазақстанға биыл келген корей әншісі Сон Вон Саб «Ана туралы әннің» кавер-нұсқасын орындап, қазақстандықтардың жүрегін жаулап алды. «Бұл ән бұрынғыдан өзгеше» екінін айтсақ та, бұл жолы «Ана туралы ән» жаңа мағынаға ие болғанын атап өтуге болады. Әрине, Шәмші әндерінің ұлылығы оның әсерлі әуенінде жатыр. Алайда, біз «Ана туралы ән» жаңа қырынан ашылғанына таң қалдық.

Корей музыканттарының «Шәмші Қалдаяқовтың Ана туралы әнін заманауи нақышта - Cover-де»  орындауы сахнаны жандандырып, көпшілікке үлкен әсер қалдырды. Ән ана деген сағынышқа толы болды. Егер қазақ әндерін корей тілінде шырқайтын Сон Вон Саб «Ана туралы әнді» қазақ тілінде орындаса, Қостанайлық отандасымыз, YouTube-арнасында танымал әнші Тоғжан Мұрат Шәмшінің барлық шығармаларын орыс тіліне аударып, жаңа нақышта орындап жүр. «Шәмші Қалдаяқов - қазақтың ұлы музыканты, вальс патшасы, ұлт мақтанышы. Оның әндері ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келеді. Сондықтан мен үшін қазақ ән патшасының шығармаларын басқа тілге аудару өте қуанышты», - дейді әнші. Мамандығы аудармашы Тоғжан өзін өнермен байланыстырып, әлемді қазақ әндерімен таныстыруды мақсат етті. Ол орындайтын әндер арасында Ұлы Шәмшінің бірнеше танымал туындысы бар.

P.S. Шәмшінің «Ана туралы әні» танымал ғана емес, ол қазына, қазақ мәдениетіндегі жарқын көрініс, оларды сөзсіз шет тілдеріне аударуға болады. «Ана туралы ән» қазірдің өзінде әлемге паш ететін бетке ұстар туынды. Бұл шедеврді орындауға қызығушылық танытқандар саны күн сайын артып келеді. Біз айтқан әртістердің қайсысы «Ана туралы әнді» ерекше орындады деп ойлайсыз?

Автор:Серікгүл Сұлтанқажы