Қолөнер - тұрмыстық және шаруашылық салада қолданбалы маңызы бар өнер бұйымдар өндіретін дәстүрлі қазақ ортасында бұрыннан қалыптасқан кәсіп атауы.

Қолөнер көшпенділер өмірінің барлық саласымен тікелей байланысты қалыптасты және дамыды. Сондықтан олар көп салалы. Көшпелі қоғамдағы қолөнер отырықшы мәдени ортадағыдай кәсіби түрде жіктелмеген. Дәстүрлі қазақ ортасының әлеуметтік-экономикалық және мәдени ерекшеліктеріне байланысты бір шебер бір мезгілде бірнеше еңбек операцияларын орындады. Тарихи-этнографиялық мәліметтерде эстетика мен қолөнердің практикалық маңыздылығының үйлесімділігі туралы көптеген мәліметтер бар.

Қазақ тұрмысында қолөнер бұйымдарының нақты бағасын көрсету және оларды ақшаға сату әдетке айналмаған. Шеберлер тапсырыс бойынша жұмыс істеді. Заттың бағасы әр жерде әр түрлі болды және жергілікті тұрғындар арасындағы басым тенденцияларға сәйкес белгіленеді. Алдын ала келісім жоқ – шебер мен тапсырыс беруші арасында келісім немесе сауда болған жоқ. Олар белгіленген әдет бойынша төленетін жалақыны алдын ала жоспарлаған. Қолөнершілер жалақысы үшін көбінесе тауарларды жылқы, қой және жүн түрінде сатып алады.

Қазақ қолөнерінің бірнеше саласы бар: үй өнері, ағаш ұстасы, балта жасау, темір ұстасы, қасапшы, жиһаз жасау, атқа міну, тоқу, зергерлік бұйымдар, былғары илеу, етікші, таспен жұмыс, кілем тоқу, кесте тігу өнері, кескіндеме өнері, киіз басу. Қолөнердің кейбір түрлерінен маманданған сала шығады, мысалы, арба жасаушы, ағаш кесуші, ағаш ұстасы, шаңырақшы («шаңырақ жасайтын шебер»), тоқушы, ою-өрнек салушы, былғары шебері, ұамшы тоқушы, тігінші, бөрікші және т. б.

Қолөнермен айналысатын адамдард жынысына қарай ерлер жасайтын қолөнер және әйелдер жасайтын қолөнер болып бөлінеді. Мысалы, ер адамдар ағаш, тас, саз, сүйек, мүйіз, металл, былғары өңдеумен және олардан әртүрлі бұйымдар жасаумен айналысқан.

Әйелдер тор тоқу, төсеніш тоқу, кесте тігу, киіз тігу, өрнектермен жұмыс жасау, киім тігу сияқты жұмыстарды атқарды. Алайда, қазақ өмірінде мұндай еңбек бөлінісі әрдайым қатаң сақталмады. Мысалы, ер адамдар тігуден, кесуден, арқан тоқудан, илеуден аулақ болған жоқ. Ерлер де, әйелдер де тігумен айналысты. Ерлер мен әйелдер киіз басу, былғары илеу және төсеніш тоқу үшін бірге жұмыс істеді.

Қазақ шеберлерінің басым көпшілігінде жабдықталған шеберхана, тұрақты жұмыс орны болған жоқ. Бұл қазақтардың көшпелі өмір салтына байланысты болды. Тарихи-этнографиялық шығармаларда белгілі бір кәсіп пен өнердің пайда болуы шеберлердің қандай материалдармен жұмыс істейтінімен, оларды игеру және өңдеу тәсілдерімен тығыз байланысты қарастырылды. Қолөнердің қай саласы болмасын, біздің жерімізде қажетті шикізат болды.

Ежелгі дәуірде де халық шеберлері ағаштың, жүннің, терінің және жүннің, тастың, саздың, асыл тастардың қасиеттерін жақсы ажыратып, оларды өз мақсаттарында тиімді пайдаланды. Заттың сапасы материалды дұрыс таңдауға байланысты болғандықтан, шеберлер шикізатты таңдауға үлкен мән берді, өйткені ол орналасқан жердің табиғи байлығымен ескерілді.