QAZAQ CULTURE
Алматыдағы бірегей музейлердің бірі - Ыкылас атындағы халық музыкалық аспаптар музейі. Ол 1981 жылы ашылды, ал 1990 жылы оған қазақ халық композиторы - күйші, қобызшы, қобыз мектебінің негізін қалаушылардың бірі Ыкылас Дүкенұлының есімі берілді. Музейде қазақ халқының ұлттық музыкалық аспаптарын, сондай-ақ әлемнің 50-ден астам елінің мәдениетін бейнелейтін 9 зал жұмыс істейді.
Экспозицияның негізіне Абай, Біржан, Құрманғазы, Махамбет, Шашубай, Дина, Қазанғап, Нартай, Кенен, Сейтек, Мұрын-жырау, Қызыл-жырау, Жамбыл, А.Жұбанов, А. Қашаубаев, А. Хасенов, Д. Мықтыбаев және басқа да көптеген импровизатор-әншілер мен композиторлардың бұрынғы көрнекті орындаушыларының музыкалық аспаптары кіреді.
Белгілі композитор, академик Ахмет Жұбанов: «Халық аспаптарында ата-бабаның ғасырлар бойғы даналығы жасырылған», - деді. Қазақ музыкалық аспаптарының көптеген түрі халық поэзиясында, тарихшылар мен этнографтардың жазбаларында кездеседі. Осы материалдар негізінде музыкатанушы, ақпарат жинаушы, қазақ ұлттық музыкалық аспаптары коллекционері және орындаушы, педагог, өнертану ғылымдарының кандидаты Болат Сарыбаев қазақ халқының музыкалық аспаптарын жіктеді. Оның жіктелуі бойынша олар келесі санаттарға бөлінеді:
● Шулы музыкалық аспаптар;
● Ұрмалы музыкалық аспаптар;
● Ішекті музыкалық аспаптар;
● Үрмелі музыкалық аспаптар;
● Тілдік музыкалық аспаптар.
Музей қорындағы музыкалық аспаптар жеке залдардағы жіктеуге сәйкес орналастырылған. Музейге келушілерді әр экспонат туралы толық ақпаратпен қамтамасыз ету үшін музей 2 ақпараттық дүңгіршікпен және бейне мазмұнына арналған проекторлармен жабдықталған. Дүңгіршектерде әр экспонат туралы мәліметтер берілген, бейне мазмұны арқылы белгілі бір аспапта орындалатын дауыстық және музыкалық шығармалар көрсетіледі.
Музей залдары
Мұнда археологиялық орындардан табылған музыкалық аспаптардың түрлері мен көшірмелері берілген. Музыкалық археология заттар - халқымыздың тарихын, мәдениетін, дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын бейнелеудің көрнекі дәлелі. Қазақ даласында табылған ортағасырлық мұралар туралы жазбаларды академик А. Х. Марғұланның, саяхатшы-зерттеуші А. Г. Медоевтың, жазушы-ғалым А. Сейдімбектің, археологтар к. Ақышев пен З. Самашевтің және т. б. еңбектерінен табуға болады.
Қазақ музыкалық аспаптарының маңызды бөлігі үрмелі аспаптардан тұрады. Әдетте, олар қарапайым қамыстан, ағаштан, жезден, саздан, пластмассадан, мүйізден, сүйектен, жануардың қуығынан, түйе өңешінен, теріден және т. б. жасалған.
Залдың негізгі бөлігі домбыраға арналған. Бұл бүкіл халықтың сүйікті, кең таралған құралы. Көптеген ғасырлар бойы домбыра барлық қайғы мен қуанышты халықпен бөлісті, қиын кезеңдерде жұбаныш болды.
Мемориалдық залда ХІХ-ХХ ғасырдағы әнші-орындаушылар мен күйші-композиторлардың шынайы аспаптары ұсынылған, олардың шығармашылығы қазақ музыкасы тарихында «Алтын ғасыр» деп аталады.
Қазақ халқының ішекті - ысықты музыкалық аспап - қобыз жасаудың тарихы мен тәсілі туралы толық ақпарат берілген. Аспап қайыңның, аршаның тұтас бөлігінен жасалған. Үш бөліктен тұрады: бас, мойын және өзек. Төменгі бөлігінде былғары мембрана тартылып, тіреуіш салынған. Ішегі жылқы шаштарынан тартылған. Аспаптың кең мүмкіндіктері бар, дыбысы көп қырлы, табиғат дыбыстарын тамаша жеткізеді.
Қобыз шаманизмнің басты атрибуты деген пікір бұрыннан бар. А. Затаевич мұндай түсінікке байланысты қобыз өткеннің жәдігері, сондықтан уақытпен қатар жүре алмады және жоғалып кете жаздады деп жазады. Сондықтан ХХ ғасырдың басында қобызға арналған шығармалар жазылмай, бірте-бірте аспап ұмытылып кетті. Қобыз классикалық музыкасының соңғы шебері - Ыкылас Дүкенұлы.
Бұл залда өткен ғасыр мен қазіргі заманның әйгілі шеберлерінің ең жақсы туындылары ұсынылған. Экспозицияға «Аныз домбыра» аспаптар жасау бірінші республикалық Шеберлер байқауының жүлдегерлер аспаптары да кірді.
Түркітілдес әлемнің музыкасы - ежелгі тарихы мен бай дәстүрі бар бірегей құбылыс. Тұрақты құндылығы бар көптеген көрнекті шедеврлер жасалды. Башқұрт курайына, түрікмен дутарына арналған мукамаға немесе қырғыз комузына арналған күйлерге арналған аспаптық композицияларды еске түсіру жеткілікті. Қарақалпақ жырауы мен түрікмен бахшилерінің аспаптық сүйемелдеуді қолдана отырып, ерекше түрде шырқалған эпикалық әуендері ұмытылмас әсер қалдырады.
Азиялық композиторлар музыкалық сызықтардың тартымды ағындылығымен, сәл тартылған түсімен және көркем ойлауымен танымал, олар өрнектің қысқа формаларына ұмтылады. Олардың шығармаларында көбінесе Шығыс және Батыс музыкалық ойының әдейі синтезі байқалады.
Африканың дәстүрлі музыкасы, континенттің кеңдігін ескере отырып, тарихи ежелгі, бай және алуан түрлі, әр түрлі ерекшеліктерге ие. Әндер мен музыка көбінесе рәсімдер мен діни рәсімдерде қолданылады.
Еуропалық музыкалық мәдениет орта ғасырда өзіне тән белгілерді тапты. Содан кейін кәсіби музыкалық дәстүрлер христиан шіркеуі аясында, ақсүйектер сарайларында, рыцарлық ортада және қала музыканттарының тәжірибесінде қалыптасты. Ұзақ ғасырлар бойы бұл дәстүр бір дауысты болды, тек жетілген орта ғасырларда полифония мен музыкалық жазу пайда болды.
Мекен-жайы: Алматы қ., Зенков көшесі, 24А
Мұражай 1908 жылы салынған тарихи ғимаратта орналасқан. Жоба авторы сәулетші А. П. Зенков, ол ғимаратты орыс стилінде - ескі орыс ағаш сәулетінің бөлшектерін безендіруде қолданды. Әр жылдары ғимарат Жетісудың алғашқы ауылшаруашылық және өнеркәсіптік көрмесінің көрме павильоны, пошта-телеграф кеңсесі, «Қызыл Жұлдыз» кинотеатры ретінде пайдаланылды. Ұлы Отан соғысы жылдарында эвакуацияланған кеңестік театрлардың шығармашылық ұжымдары өнер көрсетті. Халықтық музыкалық аспаптар мұражайы ғимаратта 1983 жылдан бері орналасқан.