Шілдехана / Жаңа туған нәрестенің құрметіне ұйымдастырылатын мереке.

Қорғау (қырық күнге дейін) - баланың туылуына байланысты әдет-ғұрыптардың бірі. Бұл рәсімнің мәні жаңа туған нәрестені «қорғауға» деген сеніммен байланысты. Сондықтан оны қорғау деп атайды. Парсы тіліндегі «шіллә» («чілле») «қырық» дегенді білдіреді. Дәстүрлі қазақ қоғамында бала мен ана үшін қауіпті кезең 40 күнге дейінгі кезең болып саналды, аталған уақытқа дейін оларға көп адам жіберілмеді, бала мен анаға жақсы күтім жасалды.

Әсіресе нәресте тұрған үйде үш (кейде 40 күнге дейін) күн бойы шамдар жағылып, «күзетілді». Халық арасында «жарық қазан» (әйелдің қолайлы жағдайда еш қиындықсыз босануы және нәрестенің өмірі жеңіл, бақытты және бақытты болуы үшін орындалатын рәсім) Шілдеханамерекесіне айналды. Жаңа туған нәрестенің құрметіне ұйымдастырылатын мереке Шілдехана (шілделік) деп аталады. Туыстары мен көршілері мерекеге негізінен шақырусыз келеді. Әдеттегідей, «нәресте сау және мықты болсын!» деп қонақтарға тәттілер ұсынады. Баланың ұл немесе қыз екендігіне байланысты ер-тоқым немесе сақина мен күміс сырғалар сыйға тартылады.

Киіз үй. авторы: Б.Заурбекова

ҚР Ұлттық музей қорынан

Өмірге сәби келген қуаныш кезінде ақкөңіл ағайын арасынан шын жүректен жылқы мінгізетіндер де кездеседі. Сонымен қатар, мерекеде құрметті ақсақал бсәбиге батасын береді:

Көтерейік білекті,

Нұрға бөлеп жүректі.

Бөбекке бата берейік,

Ағынан айтып тілекті.

Сәбиіміз сүйкімді болсын,

Өнер, білімге икемді болсын.

Бәйтеректей бойщанданып,

Дәйім діншіл, өркенді болсын!

Жақсы жолды таңдасын...

Әумин, Алааһу әкбар.

Бесік жыры. Авторы: Б. Атраубаев

ҚР Ұлттық музей қорынан

Үлкендер батасын беріп, мерекелік дастарханнан дәм татып шыққаннан кейін, жастар осы үйде түнеп, таңертеңге дейін ән шырқап, ұлттық күйлер орындалды. Негізінен, дәстүрлі ортада жастардың мұндай ойын-сауықтары үш күнге созылды. Осылайша, қазақ әндері жаңа туған нәрестенің құлағына бесіктен сіңеді. Алайда, тойланатын күнді ескермегенде жаңа туған сәби мен анасының жанына қырық күнге дейін адамдар шақырмаған. Нәресте мен анасына көз тиеді деп есептелді. Ал қонақтар келген болса, олар нәрестені көруге тырыспаған «келінге көз тиеді, сөз тиіде» «нәресте суықтап қалады» деге ұстаным болған. Сондықтан олар жаңа туған нәрестеге мықты денсаулық тілектерін білдіріп, мерекелік дастарханнан ауыз тиіп, тараған.

Бесік жыры. Авторы: Қабдыл-Ғалым Қаржасов

ҚР Ұлттық музей қорынан

Босанған әйелдің тістері мен сүйектерін нығайту үшін оған жануардың мойын омыртқасынан жасалған тағам беріледі. Басқа келіндер балалы болу ниетімен «қалжа» деп аталатын тағамнан дәм татуға тырысады.

Қалжа - босанған әйелге арналған қой етінен жасалған тағам. Бұл тағамды дайындау үшін алдын-ала таңдалған ең жақсы тамақтандырылған қошқар сойылады. Бұл тағам, әсіресе сорпа, әлсіреген анаға күш жинауға және қалпына келтіруге көмектесті. Сонымен бірге, қайын енелер «шілде тер», яғни жүктілік кезінде жинақталған артық сұйықтықтың ағзадан шығуына көп көңіл бөлді.

Халықта қалжа жемегенбосанған әйел баласымен бірге әртүрлі қиындықтарға тап болады деген сенім болды. Тер шығару - әйел босанғаннан кейінгі міндетті әрекеттердің бірі. Ол үшін босанған әйелге калжа деп аталатын қой сорпасы берілді. Босану кезінде әйелдің жоғалтқан энергиясы сорпа ішкен кезде қалпына келеді, ал терлеген кезде оның ауыруы тер арқылы шығады деп сенген.

Сонымен қатар, босанған әйелдің сүйектері мен тістері әлсіз болғандықтан, оған сойылған жануардың сүйегін «тістеуге» рұқсат етіледі. Келіннің қайын енесі мен анасы босанған әйелдің ыстық сорпа жеп, сары маймен шай ішіп, терлей бастағанына көз жеткізеді. Жылы көрпеге оранып, сорпа ішіп терлеген келінге киімін ауыстырып, таза киім кигізген. Осылайша, «шілде тері толығымен шыққанға дейін бірнеше рет терлеген дұрыс. Халықта «шәлде тері» шықпаған келін әлсіз болады деген сенім болған. Ақыр соңында, бала мен ана қырық күн өткенге дейін қарлығаштың қанатының көлеңкесінен суықтап қалуы мүмкін есептеген, сондықтан олар жазда да жылы киінді. Егер жаңа туған әйел тістерін суықтатып алса, оның барлық тістерін жоғалту қаупі бар. Егер әйел абайсызда тістерін суытып алса, онда ол жаңа ғана сойылған жануардың жылы қанымен аузын шаюы керек болған.

Шілдехана көрші үйде ұлттық ойын-сауық кеші ретінде және мерекенің жалғасы ретінде өткізілді.