Қазақстанның Халық әртісі Шәмші Қалдаяқов еліміздің ең танымал композиторларының бірі. Оның 1956 жылы жазған «Менің Қазақстаным» әні кейіннен Қазақстан Республикасының әнұранына айналды.
Болашақ композитор 1930 жылы 15 тамызда Оңтүстік Қазақстан облысы Отырар ауданы Шәуілдір ауылында дүниеге келген. Оның әкесі темір ұстасы болған, бірақ домбырада керемет ойнаған, тіпті өзі өлең мен музыка жазған. Анасы керемет ән айтты, сондықтан жас Шәмшіге музыкаға деген сүйіспеншілік ана сүтімен сіңді деп айтуға болады. Ол өзінің алғашқы әндерін жас кезінен бастап жаза бастады.
Шәмші өнер жолына бірден түскен жоқ. Алдымен Қапланбекте ветеринарлық техникум бітірді. Содан кейін Сахалинде әскер қатарында борышын атқарып, 1955 жылы Ташкенттегі музыкалық училищеге оқуға түседі. Алайда көп ұзамай ол училищені тастап, композиция сыныбы бойынша консерваторияда білім алу үшін Алматыға көшуге шешім қабылдайды.
Осы уақытта Шәмші қазақ жерін игеріп жатқан тың игерушілерге арналған «Менің Қазақстаным» туындысын жазады. Ән танымал болғаны соншалық, ол халық арасында «Тың игерушілер маршы» деген екінші атауға ие болады.
Консерваторияда бірнеше жыл оқығаннан кейін ол оқудан шығып қалады, қайта қабылданғанымен, Шәмші оқу орнын бітірмейді. Белгісіз себептермен диплом алмаған композитор өмірінің соңына дейін әуесқой музыканттар қатарында болады. Композитордың өмірбаянын зерттеушілер Шәмші Қалдаяқовтың шығармашылық табысы жанындағы әріптестері арасында қызғаныш сезім тудырғанын жазады. Музыкалық білімнің болмауы оның Композиторлар одағына мүше болудан үш рет қабылданбауына себеп болды.
Оның лирикалық әндері тыңдаушылардың жүрегіне нәзік сезім, өткенді аңсау және болашаққа үмітпен қарауға көмектесті. «Менің әндерім ел мен жерге, отанға деген сүйіспеншіліктен туады», – деді композитор. Шәмшінің ұстазы Василий Великанов оны полифониялық көп дауысты әндердің шебері деп атады. Оның «Шынарым», «Арыс жағасында» және т.б. шығармалары екі дауысқа арналып жазылған. Ол елуден астам ән жазды, олардың әрқайсысы үлкен танымалдыққа ие болды: «Қуаныш вальсы», «Қайдасың», «Бақыт құшағында». 1965 жылы Қалдаяқов республикалық жастар сыйлығының лауреаты атанды.
Композитор отбасымен
Шәмші Қалдаяқовтың жұбайы Жәмила оның музыкаға құштарлығын қолдады, композитор оған арнап танымал болған бірнеше ән арнады. Екі ұл тәрбиеледі, Мұхтар (дирижер) мен Шалқар (пианист).
Өкінішке орай, композитор есімі тым кеш танылды. Өмірінің соңғы айларында ғана ол Қазақстанның Халық әртісі атағын алды. Бай музыкалық мұра қалдырған Шәмші Қалдаяқов 1992 жылы 29 ақпанда Алматыда қайтыс болды.
Қалдаяқов әндері көрнекті композитор шығармашылығы әсерінен қалыптасқан қазақстандық эстраданың қалыптасуына негіз болды. Оның көптеген шығармалары Роза Бағланова, Ришад Абдуллин, Бибігүл Төлегенова, Рашид Мұсабаев пен Зейнеп Қойшыбаева сияқты әртістердің концерттік бағдарламаларында берік орын алды.
Алматыдағы Ш. Қалдаяқов ескерткіші
1992 жылдан бастап Қазақстанда Шәмші Қалдаяқов атындағы түрлі ән байқаулары өтеді. Шымкент қаласындағы облыстық филармония, Шымкент пен Алматы қалаларындағы көше, Шәуілдір ауылындағы аудандық музыка мектебі композитор есімі құрметіне қойылған. Шымкент филармониясының алдына Ұлы музыкантқа ескерткіш орнатылды.
