qazaq culture

buy tickets

kz
English Қазақша Русский Turkçe 中国语文科 العربية Español Français
Басты бет
/ Мәдени мұра
/ Шәкен Айманов
Шәкен Айманов

Шәкен Кенжетайұлы Айманов - қазақ актері, театр және кино режиссері, КСРО Халық әртісі, Сталин сыйлығының және Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты. Қазақ кинематографының негізін қалаушы, ұлттық театрдың қалыптасуына зор әсер етті.

Шәкен Айманов 1914 жылы 15 ақпанда Баянауылда (қазіргі Павлодар облысы) шаруа-малшы отбасында дүниеге келген.

1928 жылы орта мектепті бітірді. 1931-1933 жылдары Семей қаласындағы Қазақ педагогикалық техникумында оқыды.

1933 жылы жазушы Ғабит Мүсіреповтің шақыруымен Алматыға келіп, қазақ драма театрының труппасына қабылданды, 1947-1951 жылдары осы театрдың бас режиссері және көркемдік жетекшісі болды, онда 1953 жылға дейін жұмыс істеді. Ол көптеген спектакльдер қойды, соның ішінде А. Островскийдің «Таланттар мен табынушылар» және Ғ.Мүсіреповтің «Ақын трагедиясы». Ол театрда жүзден астам рөл ойнады, оның ішінде Петруччио («Асауға тұсау»), Хлестаков («Ревизор»), Қодар («Қозы Көрпеш - Баян Сұлу»).


1938 жылдан бастап фильмдерге түсе бастады. «Мен театрды жақсы көремін, бірақ театр кино сияқты көп көрерменді қабылдай алмайды. Спектакль бір театрда, ең жақсы жағдайда бірнеше театрда өтеді. Ал фильмді ондаған мың адам тамашалайды», - деді Шәкен Айманов. 1940 жылы «Ленфильм» режиссері М. Левин оны «Райхан» фильміндегі Сарсен рөліне шақырды. Содан кейін Айманов «Ақ раушан» фильмінде майдангердің, «Абай әндері» фильмінде Абайдыңшәкірті Шәріптің, «Алтын керней» фильмінде Досановтың рөлін сомдады.

Айманов өзін әртүрлі қырдан сынап көрді. КСРО-да ол «Біздің сүйікті дәрігер» (1957) фильмінен кейін кеңінен танымал болды, онда Айманов өзін кинорежиссер және актер ретінде көрсетті, ал «Алдар көрсе» (1964) фильмінде ол сценарийді бірлесіп жазды, режиссер-қоюшы және басты рөлді орындаушы болды. Айманов өзінің фильмінде алғаш рет камео элементін қолданды. «Тақиялы періште» (1968) фильмінің сюжеті кенже ұлына қалыңдық іздеген оның туысы туралы нақты жағдайға негізделген.


Шәкен Аймановты қазақ киносының негізін қалаушы деп атайды. 1954-1970 жылдар аралығында Шәкен Айманов 11 фильм түсірді. Шәкен Аймановтың феномені қазақ кинематографында ол барлық белгілі жанрларда картиналар түсірген алғашқы режиссер болды. Ол «Алдар Көсе», «Тақиялы періште», «Біздің сүйікті дәрігер» музыкалық комедиясын, «Ата-баба мекені» драмасын, «Атаманның ақыры» шытырман оқиғалы экшн-фильмін, «Махаббат туралы аңыз» мелодрамасын және т.б. түсірді.

Египет астанасы Каирге мәдени тәжірибе алмасу сапары аясында Шәкен Айманов кеңес кинематографистер делегациясын басқарды.

Мәскеудегі Бірінші халықаралық кинофестивальде ол Американдық кино жұлдызы Элизабет Тейлормен бірге би байқауына қатысты және олардың жұбы бірінші орынды жеңіп алды. Фестивальде, 1963 жылы, айтылмаған директиваға сәйкес, кеңес одағының фильмі жеңу керек болды. Бірақ қазылар алқасы екіге бөлінді. Шешуші дауыс танымал итальяндық режиссер Федерико Феллинидің пайдасына берілді. Бұл дауыс кинорежиссер Аймановтың пайдасына берілді.

1964 жылы ол Англияда Уильям Шекспирдің 400 жылдық мерейтойында Отеллоның монологын оқыды және бұл ағылшын сахнасында Шекспирдің қазақ тілінде бірінші рет оқылған монологы болды.

1963 жылдан бастап Қазақ КСР Кинематографистер одағы басқармасының бірінші хатшысы.

4-ші және 7-ші сайланған Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды.

Шәкен Айманов 1970 жылы 23 желтоқсанда Мәскеуде болған жол-көлік оқиғасында қаза тапты. Алматыда Орталық зиратта жерленген.

Қазақстанның көптеген қалаларында Шәкен Аймановтың есімімен көшелер, сондай-ақ Алматыдағы «Қазақфильм» бас киностудиясы аталған. Ұлы режиссер тұрған үйде және киностудия ғимаратында ескерткіш тақталар орнатылған.