qazaq culture

buy tickets

kz
English Қазақша Русский Turkçe 中国语文科 العربية Español Français
Басты бет
/ Мәдени мұра
/ Қазақтың бұлбұлы - Күләш Байсейітова
Қазақтың бұлбұлы - Күләш Байсейітова

Күләш Байсейітова (1912 - 1957 жж.) – атақты кеңес, қазақ опера әншісі, драмалық актриса, КСРО Халық әртісі, екінші дәрежелі сталиндік сыйлықтың екі дүркін лауреаты.

Кейбір деректерге сүйенсек, ол Верный қаласында, қазіргі Алматы қаласында, ал басқадеректерде ол Қарағанды облысы Ақтоғай ауданындағы Сарыарқа даласында дүниеге келген, Алматыға он екі жасында келіп, біраз уақыт интернатта тұрған.

Байсейітованың табиғи музыкалық таланты ерте көрінді. Ол әкесі Жасыннан естіген әндерді жаттап, орындайды. 1925-1928 жылдары Алматы педагогикалық техникумында оқып, музыкалық өнерпаз ұжымдарына белсене ат салысады. 1930 жылы ол 1926 жылы Қызылорда қаласында құрылып, 1929 жылы Алматыға көшірілген театр студиясына оқуға түседі. Қазір бұл театр М.О. Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театры деп аталады. Театр сахнасында К. Байсейітова Агафья Тихоновна (Н.В. Гоголь «Үйлену той»), Клавдия (М.Я. Тригер «Сүңгуір қайық»), Пулиш (Б.Ж. Майлин «Майдан»), Зауре (Қаныбек Байсейітов пен Ж.Т. Шанин «Зәуре»), Еңлік (М.О. Әуезов «Еңлік – Кебек») рөлдерін сомдайды.

Театр мансабының басында әнші төмен дауыспен ән шырқады (ұлттық дәстүр әйел әнін осылай айтуды талап етті), бірақ кейінірек оның таланты туындыларды жоғары колоратуралық сопраномен - ерекше күміс тембрмен ерекшеленіп, жеңіл және мөлдір дауыспен орындау екендігі анықталды.


1933 жылы Күләш Музыкалық театр труппасының құрамына кірді (қазір Абай атындағы мемлекеттік академиялық опера және балет театры.), онда ол өмірінің соңына дейін өнер көрсетті. Байсейітованың музыкалық және сахналық таланты М.О. Әуезов пен И.В. Коцыктың «Айман – Шолпан» музыкалық комедиясындағы Айман бейнесін сомдау кезінде айқын көрінді. Оның есімі бүкіл елге танылады, ал оның өнеріне тәнті болған халық оған Қазақ Бұлбұлы деген ат қояды. Оның орыс және қазақ композиторлары операларында жасаған бейнелері бір-біріне қарама-қарсы кейіпкерлердің бүкіл галереясын құрады. Байсейітова Е. Г. Брусиловскийдің «Жалбыр», «Ер Тарғын», «Алтын астық», «Гвардия, алға!», Зильбердің «Бекет» және Надировтың «Терең көл» қойылымдарында Қадиша, Ақжүнүс, Айша, Сайра, Зере, Раушан партияларын орындаса, Ажар (Ахмет Жұбанов пен Л.А. Хамиди «Абай») мен Сара (М.Т. Төлебаев «Біржан мен Сара») бейнелері Байсейітова шығармашылығының шыңына айналды. Байсейітова Қазақ опера сахнасында алғаш рет классикалық опера партияларын орындайды: Баттерфляй (Дж. Пуччини «Чио-Чио-сан»), Татьяна (П.И. Чайковский «Евгений Онегин»), Тамара (А.Г. Рубинштейн «Жын»), Маро (З.П. Палиашвили «Даиси») және Алтыншаш (Н. Жиганов «Алтыншаш»).


Күләш Байсейітова опера жұлдызы ретінде тек Одақта ғана емес, одан тыс жерлерде де танылды. Небәрі 24 жасында ол Кеңес Одағының Халық әртісі атағын алды. Бұндай дәрежеге ие болғандар кемде кем болса, ал жас кезінде алғандар мүлдем жоқ еді. Күләш маңызды тарихи оқиға Евгений Брусиловскийдің «Қыз Жібек» алғашқы қазақ операсының пайда болуына септігін тигізген, автор туындысын Күліштің даусына ыңғайлап әдейі жазады. Әншінің ерекше дарына операны халық арасында танымал етеді. Осы музыкалық шедеврмен Мәскеу көрермені жүрегін жаулап алады.


«Оның дарыны мен өнері басқа әншімен салыстыруға келмейді, ол ерекше, теңдесіз дауыс иесі оның дауысы жоғары, жеңіл және мөлдір, күміс көмей тембрі бар..., шынымен де құс ән салғандай әсер қалдырады, ал Күләш Байсейітоваға «Қазақ бұлбұлы» деген атақ беруі кездейсоқ емес», - деп жазды танымал әнші, КСРО Халық әртісі, Үлкен театр солисі В. Барсова.

Күләш Байсейітова 1943 жылы Қыз Жібек бейнесінде


Көптеген талантты адамдар сияқты Күләш Байсейітова өмірден ерте кетеді. Әнші 45 жасында 1957 жылы Мәскеуде гастрольдік сапарда қайтыс болды.

Алматы, Астана қалаларында Күләш Байсейітова есімімен көшелер аталғанды. 2004 жылы «Қазақфильм» киностудиясында «Күләш ауылы» (реж. Мұрат Мусин) фильмі жарық көреді. 2012 жылы «Опера туралы аңыз бен мифтер. Күләш Байсейітова» фильмі түсіріледі («ТЭФИ-Достастық»-2012 фестивалінің арнайы жүлдесі). 2013 жылы әнші өмірі туралы қазақстандық «Күләш» телехикаясы экранға шығады.


Күләш Байсейітованың марапаттары:


Қазақ КСР еңбек сіңірген әртісі (1934)

КСРО Халық әртісі (1936)

Еңбек Қызыл Ту Ордені (1936)

Ленин Ордені (1945)

Екінші дәрежелі Сталин сыйлығы (1948) - концерттік-орындаушылық қызметі үшін

Екінші дәрежелі Сталин сыйлығы (1949) - М.Т. Төлебаевтың «Біржан және Сара» операсында бас партияны орындағаны үшін.